Jan Bułhak i Paul Czarnecki. Z Wilna do Gdańska

Autorzy: Jacek Friedrich, Arkadiusz Staniszewski, Jerzy W. Wołodźko

Historia Wolnego Miasta Gdańska jest historią konfliktu polsko-niemieckiego zakończonego wybuchem wojny światowej i zniszczeniem miasta w roku 1945. Od powstania w dniu 15 listopada 1920 r. Wolnego Miasta Gdańska była prowadzona w dziedzinie kultury wojna propagandowa, w której uczestniczyli polscy dyplomaci, historycy i artyści. Wśród fotografów Jan Bułhak najbardziej zaangażował się w promowanie polskości Gdańska, ponadto też najwybitniejsi polscy fotograficy lat 20. i 30. – Stefan Plater-Zyberk i Tadeusz Wański.

Badanie rynku wydawniczego w Wolnym Mieście Gdańsku umożliwiło pokazanie wcześniej nieznanych faktów i zakończyło się tezą o dominacji polskich fotografików i wydawnictw pocztówkowych na terenie Gdańska lat 30. Okazało się, że najbardziej znane i najpiękniejsze widoki Gdańska pochodzą od polskich autorów, będąc powielane w ogromnych nakładach przez polskie wydawnictwa. Każdego dnia na popularnych aukcjach kolekcjonerskich na całym świecie są kupowane pocztówki wydawnictw DNK, ASK czy Arno Voss. Również dużym zaskoczeniem dla większości zbieraczy jest to, że pod skrótem DNK występuje Drukarnia Narodowa Kraków, a ASK to Arnold Stelzer Kraków, fotografie tymczasem są autorstwa m.in. Jana Bułhaka i Pawła Czarneckiego. Jeszcze w końcu lat 90. XX wieku w popularnych albumach o Gdańsku można było oglądać fotografie Pawła Czarneckiego, nie mając świadomości, kto jest ich autorem, i co ważniejsze, że fotografie te są owocem kultury polskiej. Zupełnym kuriozum było wydawanie w latach 60. i 70. zdjęć Pawła Czarneckiego przez gdańskie organizacje ziomkowskie w Niemczech w seriach nostalgicznych z nadrukiem „nachdruck verboten”.

Niestety, dziś trudno znaleźć jakiekolwiek informacje o losach Pawła Czarneckiego. Nie można nawet ustalić kiedy Jan Bułhak przebywał w Gdańsku, choć pewne jest, że był w latach 1925, 1929 i 1931. Ponadto trudno zidentyfikować autorstwo niektórych zdjęć, i trudno stwierdzić dziś czy Bułhak i Czarnecki odbywali wspólne sesje fotograficzne, z uwagi na to, że w publikacjach obu autorów są prawie identyczne zdjęcia.

Mam nadzieję, że album wywoła dyskusję i zainteresowanie wątkiem polskim w ikonografii gdańskiej lat 30. XX wieku i zaowocuje zebraniem pełnej dokumentacji, do której niniejszy album jest jedynie wstępem.

Jerzy W. Wołodźko